De Beurs van Berlage, de voormalige Koopmansbeurs, is al meer dan een eeuw een niet te missen instituut in het centrum van Amsterdam. Dit rijksmonument, in 1903 gebouwd door architect Hendrik Pieter Berlage, wordt beschouwd als eerste voorbeeld van moderne architectuur in Nederland.
Gesamtkunstwerk
De Beurs was voor Berlage een fantastisch laboratorium, een project waarin hij niet alleen al zijn ideeën over een nieuwe bouwstijl kwijt kon, maar ook die over een rechtvaardiger samenleving. Vanuit diezelfde collectivistische gedachte, wilde hij dat de nieuwe Koopmansbeurs een werk zou worden waarin verschillende kunstdisciplines samen een gelijkwaardige eenheid zouden vormen. Dit ‘Gesamtkunstwerk’ moeste de geestelijke ontplooiing van mensen stimuleren en zou een prachtig gemeenschapswerk worden, aldus Berlage.
Zijn vriend en geestverwant Albert Verwey (1865-1937) kreeg van hem de opdracht te bedenken welke wandversieringen, sculpturen en reliëfs in het beursgebouw moesten komen. Deze autodidactische letterkundige, historicus en filosoof hielp Berlage om de beeldhouwwerken en poëtische grondslagen van de Beurs te verenigen met het architectonisch ontwerp, zodat een organisch geheel ontstond.
Kwatrijnen
In achttien veelzeggende kwatrijnen zette dichter/schrijver Albert Verwey in opdracht van Berlage diens diepere gedachten over het beursgebouw uiteen. De gedichten dienden op hun beurt als leidraad voor de decoraties op en in het gebouw. De door de architect aangetrokken makers van de beelden, de reliëfs, de friezen en het glaswerk togen ieder met een kwatrijn aan het werk. Samen zijn de kwatrijnen een prachtig gedicht.
Lees het gehele gedicht
Reliëf hoofdentree
Waar nu de officiële ingang is, ging je vroeger de Schippersbeurs en het Koffiehuis binnen. Het reliëf illustreert dat internationale handel – gesymboliseerd in boten, goederen en lastdieren uit alle windstreken, zoals paarden, stieren en kamelen – de verbroedering bevordert tussen de wereldvolkeren, zie de Chinees, de Arabier en de westerling. Daaruit zou, zoals het kwatrijn verhaalt, uiteindelijk een verenigd Europa, zelfs een verenigde wereld voortkomen: gelijkwaardig en rechtvaardig. De wagen en het schip die op de sluitstenen te zien zijn, symboliseren het vervoer dat al die culturen en volkeren samenbrengt.
“De aard wordt straks één: De volkren zijn als geroepen
Van d’eenen bond die heel haar bol beheerscht.
Door land, door zee, streeft trein, streeft vloot om ’t zeerst
Naar ’t wisselend doel waarheen ze elkander roepen."
De sluitstenen
“De sluitsteen die de bogen samenhoudt
Drage als een teken boven onze hoofden
Boog net en ploeg, schip vuur getouw: beloofden
Die weinigen niet wat heel een wereld bouwt?"
Ook de sluitstenen van de Beurs van Berlage zijn het werk van Lambertus Zijl, met allemaal een eigen betekenis. Zo herinnert de sluitsteen aan de zuidgevel van de Beurs de mensen die daar vandaag de dag kantoor houden aan het belang van vertrouwen en samenwerking. De afbeeldingen van de sluitstenen, die zich boven
de toegangsbogen bevinden verklappen iets over de ruimte erachter.
Drie standbeelden
“Een hoek naar stad, twee naar het IJ staan
open:
Een toren de een waar Ridder Gijsbrecht sta:
Een Dam, zijn dam in d’Amstel sla hij ga;
’t Zeerijk deed Coen, ’t zeerecht doet Grotius
hopen." aldus de zinnen uit het gedicht van Albert Verwey over de standbeelden op de drie hoeken van de Beurs van Berlage.
De beelden zijn van Lambertus Zijl. Hij maakte deel uit van Berlage's vaste team.
Een gevel moest volgens de stijlovertuiging van Berlage vlak zijn, maar dat betekende niet dat versieringen taboe waren. Zolang ze maar in de buitenwand vielen, mochten er best decoraties op de gevel worden aangebracht. Het beeld van Gijsbrecht van Amstel is daarom in de hoek van de zuid- en westgevel gehouwen. Van Amstel bepaalde waar in 1240 de Dam in de Amstel zou worden gelegd en tekende daarmee voor het ontstaan van Amsterdam.
Rechtsgeleerde en schrijver Hugo de Groot propageerde in de zeventiende eeuw de vrije toegang tot de zee en de vrijhandel en opperde het idee van een volkenbond. Deze voor die tijd vooruitstrevende gedachten publiceerde hij in zijn boek Mare Liberum, dat hij in het beeld onder zijn arm draagt.
Vanaf het noorden opent de Beurs zich naar de haven, naar het station, naar de wereld. In deze hoek het beeld van de omstreden Jan Pieterszoon Coen.
Lees meer over het beeld van J.P. Coen
Beurs van Berlage
OpeningstijdenDagelijks van 8.30 tot 17.30 uur
